Wyliczenie podstawy składki zdrowotnej na przykładzie

Od stycznia 2022 roku w przypadku opodatkowania na zasadach skali podatkowej lub podatku liniowego podstawa składki ZUS uzależniona jest od uzyskanego dochodu. Dla celów podatku dochodowego, dochód rozumiany jest jako przychody pomniejszone o koszty ich uzyskania. Jak się okazuje, dla ZUS pojęcie dochodu rozumiane jest w różny sposób. Sprawdźmy, jak wygląda wyliczenie podstawy składki zdrowotnej w oparciu o przykład na stronie ZUS.

Informacja o dochodzie w ZUS DRA

Wypełniając ZUS DRA na potrzeby wyliczenia składki zdrowotnej w części XI formularza należy wypełnić dwa pola (w zależności od formy opodatkowania): 

• będąc na skali:
• 02 - Kwota dochodu uzyskanego w miesiącu bezpośrednio poprzedzającym miesiąc za który dokonywane jest rozliczenie
• 03 - Podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne
• będąc na podatku liniowym:
• 06 - Kwota dochodu uzyskanego w miesiącu bezpośrednio poprzedzającym miesiąc za który dokonywane jest rozliczenie
• 07 - Podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne

W sytuacji gdy wysokość dochodu w poz. 02 lub 06 jest mniejsza niż minimalna podstawa składki zdrowotnej to w poz. 03 lub 07 wprowadza się minimalną podstawę czyli 3010 zł. Zgodnie z wyjaśnieniami na stronie ZUS jeżeli podatnik w danym miesiącu poniósł stratę to w poz. 02/06 wprowadza 0 a w poz. 03/07 kwotę minimalnego wynagrodzenia.

Jak wyliczyć podstawę składki zdrowotnej?

Schemat wyliczania składki zdrowotnej znajduje się w art. 81 ust. 2c ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych zgodnie z którym:

Za każdy miesiąc podlegania ubezpieczeniu osoba, o której mowa w ust. 2, wpłaca składkę na ubezpieczenie zdrowotne od miesięcznej podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne stanowiącej dochód z działalności gospodarczej uzyskany w miesiącu poprzedzającym miesiąc, za który opłacana jest składka, ustalony w następujący sposób:

1. dochód za pierwszy miesiąc podlegania ubezpieczeniu w roku składkowym jest ustalany jako różnica między osiągniętymi przychodami w rozumieniu ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych a poniesionymi kosztami uzyskania tych przychodów w rozumieniu ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych;
2. dochód ustalony w sposób, o którym mowa w pkt 1, jest pomniejszany o kwotę składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe opłaconych w tym miesiącu, jeżeli nie zostały zaliczone do kosztów uzyskania przychodów;
3. dochód za kolejne miesiące ustala się jako różnicę między sumą przychodów w rozumieniu ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, osiągniętych od początku roku, i sumą kosztów uzyskania tych przychodów w rozumieniu ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, poniesionych od początku roku;
4. dochód ustalony w sposób, o którym mowa w pkt 3, jest pomniejszany o sumę dochodów ustalonych za miesiące poprzedzające i o różnicę między sumą składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe, zapłaconych od początku roku, a sumą składek odliczonych w poprzednich miesiącach; dochód nie jest pomniejszany o składki, które zostały zaliczone do kosztów uzyskania przychodów;
5. przy obliczaniu dochodów, o których mowa w pkt 1 i 3, stosuje się art. 24 ust. 1-2b i nie uwzględnia się przychodów niepodlegających opodatkowaniu podatkiem dochodowym innych niż określone w art. 21 ust. 1 pkt 63a, 63b, 152-154 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych; w przypadku osób prowadzących podatkową księgę przychodów i rozchodów dochód, o którym mowa w pkt 1 i 3, ustala się z uwzględnieniem art. 44 ust. 2 zdanie drugie ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Jak wygląda wyliczenie podstawy składki zdrowotnej z pominięciem składek społecznych?

W poradniku informacyjnym dotyczącym wyliczania składki zdrowotnej ZUS również wskazuje wprost, że w pkt. 1 i 3 ustalany dochód jest spójny z tym przyjętym dla celów podatku dochodowego czyli w ujęciu narastającym (z uwzględnieniem straty). Taka informacja nie jest natomiast wskazana przy pojęciu sumy dochodów za poprzednie miesiące.

Z powyższej treści ustawy i schematu w poradniku ZUS nie wynika wprost, że w sytuacji gdy podatnik poniósł stratę to do kalkulacji dochodu brana jest wartość 0 a nie wartość straty. Niemniej jednak w kalkulacji dochodu narastająco (czyli w pkt. 1 i 3) ustawodawca wskazuje wprost, że chodzi o dochód dla celów podatku PIT a więc w kalkulacji dochodu narastająco uwzględnia się stratę zgodnie z ogólnymi zasadami ustalania dochodu.

Biorąc literalne brzmienie pkt. 4 powyższego schematu, ustawodawca nie wskazał już, że chodzi o dochód dla celów podatku dochodowego. Co więcej, stosuje sformułowanie “sumę dochodów ustalonych za miesiące poprzedzające”. Odnosząc się do wyjaśnień ZUS w zakresie przyjmowania wartości 0 w przypadku poniesienia straty i nazewnictwa stosowanego w ZUS DRA można przyjąć, że do parametru sumy dochodów należy wziąć pod uwagę dochód wskazany w ZUS DRA.

Dodatkowo, w instrukcji wypełniania ZUS DRA w zakresie części XI w poz. 02 lub 06 (w zależności od stosowanej formy opodatkowania) znajduje się jedynie informacja “wpisz kwotę dochodu uzyskanego w miesiącu bezpośrednio poprzedzającym miesiąc, który rozliczasz.”

Ważnym przykładem prezentowanym na stronie ZUS jest ten który uwzględnia sytuację w której przedsiębiorca ponosi raz stratę a raz dochód w działalności. Tutaj nie ma wątpliwości co ZUS traktuje jako dochód za dany miesiąc. Jest to dochód, który wynika z ZUS DRA np. dochodem za luty jest podstawa składki zdrowotnej z ZUS DRA za marzec itd.

Poniżej przedstawimy różnicę w wyliczeniu powyższego przykładu gdyby dochód za poprzednie miesiące traktowany był tak jak dla celów podatku dochodowego czyli w sposób narastający a nie w sposób prezentowany przez ZUS w wyżej wymienionym przykładzie. Dodatkowo, tak jak w przykładzie prezentowanym przez ZUS przyjmujemy, że składki społeczne ujmowane są jako koszt w KPiR. W związku z tym podstawą wyliczenia składki zdrowotnej jest wzór: dochód narastająco - suma dochodów za poprzednie miesiące.

Zgodnie z powyższym przykładem ZUS podstawa składki zdrowotnej wynosi:

• za styczeń - jest obliczana na zasadach obowiązujących w grudniu 2021 czyli podstawę stanowi 75% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w czwartym kwartale
• za luty - zgodnie z wyliczeniem: (-10 000 zł) - 0 zł = (-10 000 zł) czyli jest to kwota minimalnego wynagrodzenia tj. 3010 zł gdyż w styczniu wystąpiła strata a więc dochód w ZUS DRA za luty w poz. 02/06 wynosi 0 zł.
• za marzec - zgodnie z wyliczeniem: (-5 000 zł) - (0 zł) = (-5 000 zł) czyli jest to kwota minimalnego wynagrodzenia tj. 3010 zł czyli w ZUS DRA za marzec dochód w poz. 02/06 wynosi 0 zł.
• za kwiecień - zgodnie z wyliczeniem: 0 zł - (0 zł + 0 zł) = 0 zł czyli jest to kwota minimalnego wynagrodzenia tj. 3010 zł czyli w ZUS DRA za kwiecień dochód w poz. 02/06 wynosi 0 zł.
• za maj - zgodnie z wyliczeniem: 5 000 zł - (0 zł + 0 zł + 0 zł) = 5 000 zł czyli w ZUS DRA za maj dochód w poz. 02/06 wynosi 5 000 zł
• za czerwiec - zgodnie z wyliczeniem: 35 000 zł - (0 zł + 0 zł + 0 zł + 5 000 zł) = 30 000 zł czyli w ZUS DRA za czerwiec dochód w poz. 02/06 wynosi 30 000 zł.

Z powyższego przykładu wynika, że z pozoru suma dochodów za poprzednie miesiące jest zgodna z dochodem narastająco. Co natomiast wydarzy się gdyby w kolejnym miesiącu znów wystąpiła strata?

• za lipiec - zgodnie z wyliczeniem: (-5 000 zł) - (0 zł + 0 zł + 0 zł + 5 000 zł + 30 000 zł) = (-40 000 zł) czyli ZUS DRA za lipiec dochód w poz. 02/06 wynosi 0 zł.
• za sierpień - zgodnie z wyliczeniem: (-10 000 zł) - (0 zł + 0 zł + 0 zł + 5 000 zł + 30 000 zł + 0 zł) = (-45 000 zł) czyli ZUS DRA za sierpień dochód w poz. 02/06 wynosi 0 zł.
• za wrzesień - zgodnie z wyliczeniem: (-6 000 zł) - (0 zł + 0 zł + 0 zł + 5 000 zł + 30 000 zł + 0 zł + 0 zł) = (-41 000 zł) czyli ZUS DRA za wrzesień dochód w poz. 02/06 wynosi 0 zł.

Co do zasady podstawą składki zdrowotnej za wrzesień jest dochód uzyskany w sierpniu. Jak widać na powyższym przykładzie w takiej sytuacji podstawą składki zdrowotnej byłaby kwota 4 000 zł. Natomiast zgodnie z wyliczeniem podstawą składki zdrowotnej jest wartość minimalna czyli 3010 zł.

• za październik - zgodnie z wyliczeniem: 84 000 zł - (0 zł + 0 zł + 0 zł + 5 000 zł + 30 000 zł + 0 zł + 0 zł + 0 zł) = 49 000 zł

Powyższy przykład od początku roku wyliczony zgodnie ze schematem przyjętym przez ZUS wskazuje na to, że pomimo tego, że ZUS nie uznaje pojęcia “straty” w ZUS DRA to nie jest ona pomijana. Jednak nie oznacza to jednocześnie, że w sumie dochodów za poprzednie miesiące uwzględniony jest dochód w ujęciu narastającym co wprost wynika z wyliczenia podstawy składki zdrowotnej w ZUS DRA za lipiec.

Jaki wpływ na wyliczenie podstawy składki zdrowotnej mają składki społeczne?

ZUS w swoich przykładach i kalkulatorze składki zdrowotnej przyjmuje wygodne uproszczenie, że składki społeczne ujmowane są jako koszt w KPiR. Dzięki temu nie są tak naprawdę osobno uwzględniane w kalkulacji składki zdrowotnej ponieważ są zawarte w parametrze “kosztów”. Co jednak w sytuacji gdy składki społeczne odliczane są bezpośrednio w zaliczce na podatek? W takiej sytuacji wzór wyliczenia podstawy składki zdrowotnej wygląda następująco: 

(dochód narastająco od początku roku do miesiąca za który wyliczany jest ZUS DRA - suma dochodów za poprzednie miesiące) - (suma zapłaconych składek na ubezpieczenie społeczne - suma odliczonych składek społecznych w poprzednich miesiącach).

Skoro już ustaliliśmy w analizie przykładu ZUS ze stratą, że do parametru sumy dochodu za poprzednie miesiące przyjmowany jest dochód z poz. 02/06 ZUS DRA sprawdźmy jak sposób rozliczenia składek społecznych wpływa na podstawę składki zdrowotnej. Załóżmy, że w każdym miesiącu podatnik płaci składki społeczne w wysokości 1124,23 zł 

Jak wyliczenie wyglądałoby gdyby składki społeczne odliczane byłyby w zaliczce:

• za styczeń - jest obliczana na zasadach obowiązujących w grudniu 2021 czyli podstawę stanowi 75% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w czwartym kwartale
• za luty - zgodnie z wyliczeniem: (-10 000 zł) - 0 zł - (1124,23 zł - 0 zł) = (-11 124,23 zł) czyli jest to kwota minimalnego wynagrodzenia tj. 3010 zł gdyż w styczniu wystąpiła strata a więc dochód w ZUS DRA za luty w poz. 02/06 wynosi 0 zł. (odliczona składka społeczna 0 zł)
• za marzec - zgodnie z wyliczeniem: (-15 000 zł) - (0 zł) - (2x1124,23 zł - 0 zł) = (-12 751,54 zł) czyli jest to kwota minimalnego wynagrodzenia tj. 3010 zł czyli w ZUS DRA za marzec dochód w poz. 02/06 wynosi 0 zł. (odliczona składka społeczna 0 zł)
• za kwiecień - zgodnie z wyliczeniem: (-15 000 zł) - (0 zł + 0 zł) - (3x1124,23 zł - 0 zł) = (-18 372,69) zł czyli jest to kwota minimalnego wynagrodzenia tj. 3010 zł czyli w ZUS DRA za kwiecień dochód w poz. 02/06 wynosi 0 zł. (odliczona składka społeczna 0 zł)
• za maj - zgodnie z wyliczeniem: 5 000 zł - (0 zł + 0 zł + 0 zł) - (4x1124,23 - 0 zł) = 503,08 zł czyli w ZUS DRA za maj dochód w poz. 02/06 wynosi 503,08 zł. (odliczona składka społeczna 4x1124,23 zł)
• za czerwiec - zgodnie z wyliczeniem: 35 000 zł - (0 zł + 0 zł + 0 zł + 503,08 zł) - (5x1124,23 - 4x1124,23) = 33 372,69 zł czyli w ZUS DRA za czerwiec dochód w poz. 02/06 wynosi 33 372,69 zł, (odliczona składka społeczna 5x1124,23 zł)
• za lipiec - zgodnie z wyliczeniem: (-5 000 zł) - (0 zł + 0 zł + 0 zł + 503,08 zł + 33 372,69 zł) - (6x1124,23 - 5x1124,23) = (-39 916 zł) czyli ZUS DRA za lipiec dochód w poz. 02/06 wynosi 0 zł, (odliczona składka społeczna 5x1124,23 zł)
• za sierpień - zgodnie z wyliczeniem: (-10 000 zł) - (0 zł + 0 zł + 0 zł + 503,08 zł + 33 372,69 zł + 0 zł) - (7x1124,23 - 5x1124,23) = (-46 124,23 zł), czyli jest to kwota minimalnego wynagrodzenia tj. 3010 zł czyli w ZUS DRA za sierpień dochód w poz. 02/06 wynosi 0 zł (odliczona składka społeczna 5x1124,23 zł)
• za wrzesień - zgodnie z wyliczeniem: (-6 000 zł) - (0 zł + 0 zł + 0 zł + 503,08 zł + 33 372,69 zł + 0 zł + 0 zł) - (8x1124,23 zł - 5x1124,23 zł) = (-43 248,46 zł), czyli jest to kwota minimalnego wynagrodzenia tj. 3010 zł czyli w ZUS DRA za wrzesień dochód w poz. 02/06 wynosi 0 zł (odliczona składka społeczna 5x1124,23 zł)
• za październik - zgodnie z wyliczeniem: 84 000 zł - (0 zł + 0 zł + 0 zł + 503,08 zł + 33 372,69 zł + 0 zł + 0 zł + 0 zł) - (9x1124,23 zł - 5x1124,23 zł) = 45 627,31 zł, czyli w ZUS DRA za październik dochód w poz. 02/06 wynosi 45 627,31 zł. (odliczona składka społeczna 9x1124,23 zł)

Jak wyliczenie wyglądałoby gdyby składki społeczne były ujęte w kosztach:

• za styczeń - jest obliczana na zasadach obowiązujących w grudniu 2021 czyli podstawę stanowi 75% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w czwartym kwartale
• za luty - zgodnie z wyliczeniem: (-11 124,23 zł) - 0 zł = (-11 124,23 zł) czyli jest to kwota minimalnego wynagrodzenia tj. 3010 zł gdyż w styczniu wystąpiła strata a więc dochód w ZUS DRA za luty w poz. 02/06 wynosi 0 zł.
• za marzec - zgodnie z wyliczeniem: (-17 248,46 zł) - (0 zł) = (-17 248,46 zł) czyli jest to kwota minimalnego wynagrodzenia tj. 3010 zł czyli w ZUS DRA za marzec dochód w poz. 02/06 wynosi 0 zł.
• za kwiecień - zgodnie z wyliczeniem: (-18 372,69 zł) - (0 zł + 0 zł) = (-18 372,69 zł) czyli jest to kwota minimalnego wynagrodzenia tj. 3010 zł czyli w ZUS DRA za kwiecień dochód w poz. 02/06 wynosi 0 zł.
• za maj - zgodnie z wyliczeniem: 503,08 zł - (0 zł + 0 zł + 0 zł) = 503,08 zł czyli w ZUS DRA za maj dochód w poz. 02/06 wynosi 503,08 zł
• za czerwiec - zgodnie z wyliczeniem: 29 378,85 zł - (0 zł + 0 zł + 0 zł + 503,08 zł) = 28 875,77 zł czyli w ZUS DRA za czerwiec dochód w poz. 02/06 wynosi 28 875,77 zł.
• za lipiec - zgodnie z wyliczeniem: (-11 745,38 zł) zł - (0 zł + 0 zł + 0 zł + 503,08 zł + 28 875,77 zł) = (-41 124,23 zł) czyli ZUS DRA za lipiec dochód w poz. 02/06 wynosi 0 zł
• za sierpień - zgodnie z wyliczeniem: (-17 869,61 zł) - (0 zł + 0 zł + 0 zł + 503,08 zł + 28 875,77 zł + 0 zł) czyli (-47 248,46) czyli w ZUS DRA za sierpień dochód w poz. 02/06 wynosi 0 zł
• za wrzesień - zgodnie z wyliczeniem: (-14 993,84 zł) - (0 zł + 0 zł + 0 zł + 503,08 zł + 28 875,77 zł + 0 zł + 0 zł) czyli (-44 372,69 zł) czyli w ZUS DRA za wrzesień dochód w poz. 02/06 wynosi 0 zł
• za październik - zgodnie z wyliczeniem: 73 881,93 zł - (0 zł + 0 zł + 0 zł + 503,08 zł + 28 875,77 zł + 0 zł + 0 zł + 0 zł) czyli 44 503,08 zł

Jak zatem różni się podstawa wyliczenia składki zdrowotnej przyjmując odliczenie składek społecznych w kosztach lub bezpośrednio w zaliczce?

Różnica w podstawie wyliczenia składki zdrowotnej w przypadku ujmowania składek społecznych jako odliczenie w zaliczce lub jako koszt w KPiR polega na tym, że w przypadku gdy podatnik poniósł stratę to ujmując składki w kosztach są one uwzględniane tak naprawdę w każdym wyliczeniu ZUS DRA w parametrze “kosztów” czyli w “dochodzie narastająco”. Ujmując składki społeczne jako odliczenie w zaliczce nie pomniejszają one wysokości parametru “dochód narastająco”. Uwzględniane są w sumie zapłaconych i odliczonych składek społecznych. Natomiast biorąc pod uwagę, że parametr “suma dochodów za poprzednie miesiące” uwzględniana jest z poz. 02/06 formularza ZUS DRA to podatnik płaci składkę zdrowotną od podstawy wyższej o różnicę na składkach społecznych.